 |
| [Nabulod laeng ti ladawan a naaramat iti artikulo] |
Apay a Baro a Tawen ken Resolusion, kunam Kaili? ni Rudy Ram. Rumbaoa MAIPAGARUP a nangrugi ti tradisional a New Year's Resolution idi 153 B.C. [Before Christ wenno Sakbay ni Cristo]. Naisaad ti nagan ni Janus, maysa a mitolohia nga ari idi un-unana a panawen iti Roma tapno mairaman ti ulo daytoy iti kalendario. Kayatna a sawen- maysa ni Janus a nangpataud iti kalendario. Iti nasao a kalendario, adda dua a rupa ni Janus. Ti maysa a rupa, arigna a kitkitaen ni Janus ti naglabas/napalabas a tawen, ken iti sabali a rupa, ti masangnguanan wenno masakbayan a panawen. Nagbalin a simbolo ni Janus iti maaramid a resolusion ket gapu iti daytoy, kaaduan a Romano ti dumawat ti pammakawan manipud kadagiti kabusorda kasta met a makisinnukat iti sagut/regalo sakbay ti rugi ti baro a tawen. Saan a kanayon a mangrugi ti Baro a Tawen iti Enero 1, ken saan a mangrugi dayta a petsa iti maymaysa nga aldaw iti intero a lubong. Mapapati ketdi a mangrugi ti nasao a petsa no maaramat a para kultura ti 365 nga aldaw ti solar calendar. Nagbalin ti Enero 1 a kas rugi ti Baro a Tawen idi 46 B.C., idi papintasen ni Julius Ceasar ti kalendario tapno mapatibker ken yanninawna dagiti panawen nga awan kadagiti immun-una a kalendario a napataud. Impasurot dagiti Romano ti nagan ti umuna a bulan ken ni Janus, ti mitolohika a dios iti pangrugian ken dagiti anghel dela guardia iti ridaw ken pagserkan. Iti daytoy, kanayon a maiparang ti dua a rupa, ti umuna a rupa manipud iti sango ti ulo ken ti sabali iti likudan ti ulo. Kayat ngarud nga ipaawat ti ulo a kitkitaenna ti naglabas a tawen ken iti masakbayan a baro a tawen. Iti tengnga ti rabii ti Disiembre 31, ar-arapaapen idi dagiti Romano a kitkitaen ni Janus ti nalikudan a tawen kasta met iti masangnguanan a tawen. Inrugi dagiti Romano ti tradisional a panagsisinnukat iti sagut wenno regalo iti bisperas ti Baro a Tawen babaen iti panagited ti tunggal maysa iti nasagraduan a bulong ti kayo para iti naimbag a gasat. Idi agangay, naaramaten ti bukel wenno pirak a naiprinta ti rupa ni Janus. Naglatak daytoy nga aramid dagiti Romano a kas sagut iti Baro a Tawen. Iti Middle Ages, sinuktan dagiti Kristianos ti aldaw ti Baro a Tawen iti Disiembre 25, ti pannakayanak ni Jesus. Kalpasanna, sinuktanda iti Marso 25, aldaw a naisangsangayan a maawagan iti "Annunciation wenno ti panangipakdaar ti Anghel ti Apo iti panagsikog ni Maria." Idi 16th century, pinabaro ken binaliwan ni Papa Gregorio XIII ti Julian Calendar. Naisubli ngarud iti panangrambak ti Baro a Tawen iti Enero 1. Makuna a solar calendar ti Julian ken Gregorian calendars. Nupay kasta, sumagmamano a kultura iti lubong ti addaan iti lunar calendars. Ti maysa a tawen iti lunar calendar ket nakurang a 365 nga aldaw gapu ta ti bulan ket naibasar iti paset/parte/siklo ti bulan. Iti kalendario dagiti Tsino, aramatenda ti lunar calendar. Mangrugi ti baro a tawen dagiti Tsino iti panawen ti panagparang ti umuna a sellag ti bulan kalpasan ti isesererrek ti init iti Aquarius-- mapattapatta nga iti nagbaetan ti Enero 19 ken Pebrero 21. Ngem nupay kasta, saan nga agpapada ti petsa ti aldaw ti Baro a Tawen iti tunggal kultura. Panawen a panagrambak ken nagbalin a kustombre tapno mapatalgedan iti isasangbay ti naimbag a gasat iti umay a tawen. Baro a Tawen idi un-unana Ti panagrambak iti Baro a Tawen ket isu ti kaduogan kadagiti amin a naisangsangayan nga aldaw. Mapapati nga immuna a naobserba idiay Babilonia, nasurok 4000 a tawenen ti napalabas. Kadagidi a tawen ti 2000 B.C., rambakan dagiti taga-Babilonia ti panangrugi ti baro a tawen iti makuna ita a Marso 23, ngem iti bukodda a panagrambak, awan ti ebidensia nga addaanda iti nasurat wenno napataud a kalendario. Iti taraudi ti Marso, aktual a pili iti lohika a panangrugi ti baro a tawen. Dayta a tiempo ti rugi ti spring ken maimula dagiti baro a patubo iti daga. Iti sabali a bangir, ti Enero 1 ket awan ti makuna a dakkel iti kaipapananna iti astronomika wenno agrikultura. Nalawag ketdi nga arbitrarion daytoy. Rambakan dagiti Babilonians ti Baro a Tawen iti sangapulo ket maysa nga aldaw. Iti tunggal aldaw, adda naisangrat a wagas wenno estilo iti panangrambak. Nagtultuloy ti panagrambak dagiti Romano iti Baro a Tawen iti Marso 25, ngem nagtultuloy met a mabaliwbaliwan ti kalendarioda babaen kadagiti nagduduma nga emperador a nagturay ayatda laeng a maaramid iti maymaysa a tiempo a pannakarambak ti Baro a Tawen. Tapno agbalin a nakapapati ti kalendario, indeklara ti senado dagiti Romano idi 153 B.C. a ti Enero 1 ti panangrugi ti Baro a Tawen. Ngem saan latta a nagsardeng iti pannakabalbaliwna agingga ken ni Julius Ceasar, 46 B.C, idi maestablisar ti makuna a Julian Calendar. Manen, napasingkedan ti Enero 1 a kas Baro a Tawen. Ti Chinese New Year Malaksid laeng iti sumagmamano a bilang dagiti tattao a makaibaga no kaano ti isasangbay ti Chinese New Year, kaaduan kadagiti Tsino iti agdama ti agtalek wenno agsadag iti tipikal a Chinese calendar tapno maibaga dagitoy iti eksakto. Kayatna ngarud a sawen, saanka a mabalin nga agsarita iti maipapan ti Chinese New Year no saan nga umuna a madakamat ti Chinese calendar. Buklen wenno launen ti Chinese calendar ti agpada a Gregorian ken lunar-solar systems, a kalpasanna, nabingay iti dose a bulan. Tunggal bulan nabingay iti treinta-- siam ket kagudua nga aldaw. Daytoy a dual a sistema ti kalendario ket yanninawna ti kinalaing dagiti Tsino. Adda pay sabali a sistema dagiti Tsino nga inaramatda a pagilasin iti tunggal tawen-- ti "twelve-year cycle," naawagan ti tunggal tawen manipud iti nagan dagiti napili nga ayup a kas iti Rat, Ox, Tiger, Hare, Dragon, Snake, Horse, Sheep, Monkey, Rooster, Dog ken Boar. Dagiti tattao a nayanak iti partikular a tawen ti mamati a maipada ti personalidad kadagiti nadakamat a nagan ti ayup.* |
No comments:
Post a Comment