Dagiti Pangawag ken Nagkauna a Petsa ti Baro a Tawen

Dadduma Pay...

[Nabulod laeng ti ladawan a naaramat]

Dagiti Pangawag ken Nagkauna a Petsa ti Baro a Tawen
ni Rudy Ram. Rumbaoa


TI Enero 1 ti umuna nga aldaw ti tawen iti kalendario ti Gregorian. Adda 364 nga aldaw a nabati agingga iti ungto ti tawen [365 iti leap year].

Rambakan dagidi nagkauna a Greko ken Romano ti Baro a Tawen iti panawen ti lam-ek wenno makuna a winter solstice. Nupay kasta, kaaduan iti nagkauna a kultura karaman ti Phoenicians, Persians ken Egyptians ti mangrambak ti Baro a Tawen iti nagbaetan ti kalgaw ken nabasa a panawen wenno autumn equinox. Rinambakan dagidi nagkauna a Romano ti umuna a Baro a Tawen iti Enero 1 idi 153 B.C. [Before Christ wenno sakbay ni Kristo].

Idi nagtengnga a tawen wenno Middle Ages iti babaen ti impluensia ti simbaan dagiti Kristiano, kaaduan a pagpagilian ti nangyakar ti rugi ti tawen iti maysa kadagiti maibilang a kangrunaan a pasken dagiti Kristiano-- ti Disiembre 25 [ti mapapati a pannakayanak ni Jesus], ti Marso 1, ti Marso 25 [ti Annunciation wenno ti Panangipakdaar ti Anghel ti Dios iti panagsikog ni Maria] wenno uray pay iti Paskua ti Panagungar [Paschal].

Iti paset ti akindaya a pagilian ti Yoropa [kaaduan kadagitoy ti mangsuporta iti Orthodox Church], a mapapati a mairugi ti umuna a bilang ti tawen iti Setiembre 1 [idi 988].

Kaaduan met a paset iti akinlaud a pagilian ti Yoropa ti nangrugi a nangbaliw ti rugi ti tawen iti Enero 1 sakbay nga inadaptarda ti Gregorian calendar. Kas pagarigan, ti pagilian a Scotland, binaliwanna ti rugi ti tawen iti Enero 1 idi 1752. Kalpasanna iti bulan ti Setiembre, nayam-ammo ti Gregorian calendar iti sapasap a Britania ken iti teritorio nga iggemna. Daytoy a reporma ket nayimplimentar babaen iti Akta ti Kalendario [ti Baro nga Estilo] 1750.


Moderno a Panagrambak iti Baro a Tawen
Kaaduan a moderno a petsa iti panagrambak, pagannurotan ken grupo babaen iti langa a kaasping iti kombensional a kalendario ti akinlaud a pagilian.

Adu dagiti dadakkel a siudad iti intero a lubong ti agrambak iti Baro a Tawen. Karaman iti selebrasion ti agpaputok wenno agpalibbaang ken agipabuya iti fireworks, ken sabsabali pay a banag a mangpadaeg iti pasken.

Iti London, agipabuya ti fireworks iti Karayan ti Thames a sarunoen ti parada iti aldaw ti Baro a Tawen. Kasta met iti New York ken Australia.

Ar-aramatenen ti kaaduan a pagpagilian ti Gregorian calendar a kas opisial a kalendario. Daytoy kayatna a sawen a ti selebrasion iti Baro a Tawen ket nagbalin ken dimmakkel saan a kas idin ti pannakarambakna. Ibilang dagiti sabsabali a pagpagilian a national holiday wenno naisangsangayan nga aldaw ti Enero 1.


Kasano ti panagrambakda iti umuna nga aldaw ti tawen?
Ar-aramatenen ti kaaduan a pagilian ti Enero 1 a kas umuna nga opisial nga aldaw ti tawen iti Gregorian calendar. Walo kadagiti dose a kadakkelan a simbaan iti akindaya nga Orthodox ti nagadaptar iti napabaro ken nabaliwan a Julian calendar. Dagitoy dagiti Bulgaria, Cyprus, Egypt, Greece, Poland, Romania, Syria ken Turkey. Rambakanda ti Enero 1 a kas Baro a Tawen.

Iti simbaan ti akindaya nga Orthodox, agtennag a sibilian ti Baro a Tawen ti Gregorian iti Enero 14 [Enero 1 iti Julian calendar]. Kaaduan kadagitoy a pagpagilian a lugar ti Eastern Orthodox ti agrambak iti agpada a Gregorian ken Julian New Year holidays wenno naituding a naisangsangayan nga aldaw. Iti aldaw ti Gregorian, marambakan a kas aldaw a naisangsangayan pang-sibiko, idinto a nadadaan a petsa ti Julian ken inawaganda iti "Daan a Baro a Tawen," a naisangsangayan met nga aldaw a para kadagiti relihioso.

Ti simbaan ti Orthodox iti Georgia, Jerulasem, Russia, Republic of Macedonia ken Serbia ti agpapada a mangar-aramat pay laeng ti Julian calendar.

Ti Baro a Tawen dagiti Tsino, a maawagan pay iti "Lunar New Year," ti tumpuar wenno agparang iti tunggal tawen no ubing pay ti umuna a lunar ti bulan [maipagarup nga uppat agingga iti walo a lawas sakbay ti panawen ti spring--lichun]. Agtennag ti eksakto a petsa iti ania man a nagbaetan ti Enero 21 ken Pebrero 21 iti Gregorian Calendar.

Tunggal tawen adda simbolo ti maysa iti dose nga ayup ken maysa kadagiti lima ti addaan iti elemento-- addaan iti kombinasion ti ayup ken elemento -wenno stems iti panagpuligos wenno panagwerretna iti tunggal 60 a tawen. Importante daytoy a kalendario para kadagiti Tsino iti tinawen.

Awagan ti pagilian a Vietnam ti Baro a Tawen iti "Tet Nguyen dan," a kaaduanna a rambakanda daytoy iti kapada ti aldaw ti Chinese New Year.

Dagiti Tibetan awaganda ti Baro a Tawen iti "Losar" ken agtennag iti bulan ti Enero agingga iti Marso.

Iti pagilian nga Iran, awaganda ti Baro a Tawen iti "Nowruz."

Ti Rosh Hashanah, maibilang a naisangsangayan nga aldaw a panglagip iti pito nga aldaw a pannakaparsua ti lubong, ken ti tinawen a panangpabaro ti Dios iti lubong. Dagitoy nga aldaw ket adda elemento iti pasken ken ti introspeksion. Mapapati a kanayon a kitaen ti Dios ti pagimbagan dagiti parsuana ken no ania ti agbalin a gasat ti amin a tao ken dadduma pay a nabiag iti lubong iti sumaruno a tawen.

Iti Coptic Orthodox Church, maawagan ti Baro a Tawen iti "Neyrouz," a maigeddan ti Setiembre 11 iti Gregorian calendar iti nagbaetan ti tawen 1900 ken 2099, saan a mairaman ti tawen sakbay ti Gregorian leap years no agparang ti Neyrouz iti Setiembre 12.

Nangrugi ti Coptic year 19723 idi Setiembre 2005.

Ti Ethiopian Orthodox New Year ket maawagan iti "Enkutatash," nga agtennag iti kapada a petsa ti Neyrouz; ti Ethiopian calendar year 1999 ket maipagarup a nangrugi idi Setiembre 11, 2006.

Ti Islamic New Year ket agparang iti 1 Muharram. Gapu ta naibasar ti kalendario dagiti Muslim iti 12 lunar months nga agdagup iti 354 nga aldaw-- ti Baro a Tawen dagiti Muslim ket agparang iti sangapulo ket maysa nga aldaw a nasapsapa iti tunggal tawen a mapapati nga adda koneksionna iti Gregorian calendar. Adda dua a Muslim New Years nga agtennag ti Gregorian iti tawen 2008.


Ti Liturhia a Tawen Dagiti Kristiano
Sipud pay 17th century, nangrugi ti umuna nga adbiento ti eklesiastika iti Romano Katoliko, ti Domingo nga asideg iti aldaw ni San Andres [Nobiembre 30]. Segun iti seremonia dagiti Latino iti simbaan Katoliko, mangrugi ti liturhia a tawen iti alas kuatro ti malem iti Sabado kalpasan ti maikapat a Domingo sakbay ti Disiembre 25. Kasta met a maipada iti liturhia a kalendario a sarunoen dagiti simbaan karaman ti Angelican ken Lutheran Churches.

Mangrugi ti liturgical calendar ti Eastern Orthodox Church iti Setiembre 1-- kalpasan a tinawen manipud iti pannakarambak ti pannakaipasngay ni Jesus iti panawen ti lam-ek [spring/Paskua], agingga iti ipapatay ken panagungarna [Pascha/Easter/Paskua ti Panagungar], iti Yuulina ken ti Assumption ni Maria sadi langit [Dormition of the Theotokos] iti panawen ti kalgaw.


Nagkauna a Petsa ti Baro a Tawen Dagiti Kristiano
Mangrugi ti tawen iti Marso 1 ti nagkauna a kalendario iti Romano, a makuna a yanninawna dagiti nagan ti sumagmamano a bulan a naipatarus iti balikas a Latin-- kas koma iti Setiembre [pito], Oktubre [walo], Nobiembre [siam] ken Disiembre [sangapulo]. Naaramat ti tawen iti petsa bayat ti Roman Republic ken Roman Empire iti konsular a tawen a nangrugi iti aldaw idi immuna a simrek ti konsul iti opinsina-- mapattapatta a Mayo 1 sakbay ti 222 B.C., Marso 15 manipud 222 B.C. agingga iti 154 B.C. Ngem nayakar daytoy a pasken iti Enero 1 idi 153 B.C.

Idi 45 B.C., inyam-ammo ni Julius Caesar ti Julian Calendar, ket nagtultuloy a naaramat ti Enero 1 a kas umuna nga aldaw ti Baro a Tawen agingga iti agdama.