Nagpintasen ti Agbalin a Tao

Dadduma Pay...

[Nabulod laeng ti ladawan a naaramat iti artikulo manipud ti CDC and Prevention Blog]

Nagpintasen ti Agbalin a Tao
Ni Rudy Ram. Rumbaoa



"KAYATKO ti agbalin a perpekto a tao. Kayatko ti agbalin a kangrunaan iti amin. Kayatko ti agaramid iti kinasayaat. Nasaysayaat koma pay  ngem ti ar-aramidek a kinasayaat. Agaramid kadagiti nainsiriban a bambanag a di kabaelan nga aramiden ti sabali. Ngem akuek, uray magun-odko amin dagitoy a balligi, addanto latta kamalik wenno pagbiddutak. Ket iti bukodko a siled, kasla adda arasaas a mangipalapayag kaniak dagiti lagip ti napalabas. Kasla pul-oy ti nalamiis nga angin a dumalapus iti bagik dagiti naruay a saludsod nga awan pay sungbatna- wen, dagiti salugsog ti nakem. A, kayatko a mayukuyok dagitoy a nagbiddutak iti sidong ti kinalamiis ti rabii, wen iti sipnget tapno awan makakita kaniak. Kalikagumak a maatur amin ida- dakkel man wenno bassit, iti panunotko, kayatko a mapukawda. No mabalin, awan ti maimarka a nangisit [a pakakitaan ti biddut] iti bukodko a kinatao. Ngem, nakaim-imposible dayta gapu ta, ti kinapudnona, maysaak laeng a tao," dagitoy ti kanayonko nga us-usisaen wenno saludsoden iti bagik no kastan nga agmaymaysaak.

Pagammuamta naammuak iti sabali a tao [ti doktorna] ti kasasaad [ti salun-at] 'di amak nga addaan gayam daytoy iti komplikasion a sakit. Naakupna dagitoy a sakit kalpasan ti nabayag bassit a panawen a pannakaidasayna iti katre. Wen, siguro, naalana daytoy a sakit- gapu iti kaadda ti sakitna a diabetes, adda bato iti kidneyna, agpukaw ken agadda a gurigor ken dadduma pay a diakon malagipen no ania a klase ti sakit- sabali leng ti sakit nakem, no adda man.

Adda idin ti inak ken kabsatko a babai [karaman ti amak] iti Hawaii idi mangrugin nga agsalug ti salun-at ti amak. Iparparipiripna kadakuada a kayatna [ti amak] ti agawid idiay Filipinas ta napia laeng nga addakam' kada Manang, ni Ading ken siak a mangkita ken mangtaripato kenkuana. Natungpal ti kalikagumna ket inyawidda 'suna manipud iti Hawaii gapu ta dina kabaelanen ti klima ken dumegdeg ti sakitna. Imbag ta nakapagretiron ti amak iti Hawaiian Commercial and Sugar Company [HC & S] iti Maui a nagtrabahoanna idi mapasamak daytoy. Mabalin nga iti edadna metten ti makagapu. Wen, iti edadna a walo pulo ket dua...

Wen diak malipatan ketdi nga adda ti kaayan-ayatko [asawak ita] idiay Singapore ta sangkasaludsod daydi amak no inton kaano nga agsimpakami. Isungbatko laeng, "inton malainganka." Ngem ti kinapudnona, nasakit nga awaten no ammom a saanen nga agbayag iti lubong ti maysa a tao- nangruna no patpatgem unay.

"Kayatko pay a makita ti sabali nga apok sakbay nga agpakaadak ditoy lubong," dayta man ti kanayonna nga ipaspasangid kadakami iti kaayan-ayatko. Ngem ania pay, kasta a talaga ti biag. Adda kadi pay maaramidko? No aniat' naikeddeng, isu. Ditay' kabukbukodan. Binulodtay' laeng iti Apo daytoy kapintasan a sagutna kadatayo. Ngem raemek ti amak ta awan ken saan a namulitan ti nagan ti pamiliami. Sinalluadanna. Naay-ayo ketdi kadagiti appokona ken ni Manang ken Adingko a lalaki- ti inaunaan ken inaudi a kakabsatko.

Kas kunakon, inaramidko amin a kabaelak- no koma laeng mabalin, ilisik isuna iti ngarab ni patay ngem maysaak laeng a tao... ania ti maaramidak? Isut' gasat, dayta ti biag. Naited amin a kasapulanna- ti kaaddami iti sidongna, iti katre a nakaibaludan ti salun-atna. Wen, "comfort measures" a pagsasaoda. No ania ti kayatna a kanen, inumen, aruaten wenno komporme dita- maited amin. Adda met latta dagiti appokona ken ni Manang iti sidongna- ta maay-ayo ti amak kadakuada. Saan met a maliwayan da ading ken ti inak nga adda iti Hawaii ti mangted iti amin a kasapulanna iti dayta a kasasaadna- pinansial wenno iti pannakangegna ti bosesda. 'Ray kastan ti kinakapuyna, ammona pay laeng ti agpakatawa...ngem ti kabaliktadna, ladingit gayam ti kasukatna.

Ket idi pumusayen ti amak, ni Manang ken siak ti adda idi iti sibayna. Ni adingko a lalaki, napan gimmatang ti agas idiay Batac, Ilocos Norte. Ngem anian a pait para kenkuana ta dina naabutan daydi ama a sibibiag pay. Napespes dagiti lua a nagarubos manipud kadagiti matana. Timmayab dagiti agas a ginatangna gapu ta awanen ti serserbina. Kasla agballa ngem ania ngarud ti maaramidna. Ngem para kaniak, naulimekak laeng a nagdung-aw a nagtugaw iti iking ti katre. Pinalubosak dagiti aglulumba a luak nga agtedted. Ni Manang ken dagiti annakna, adda iti sabali a suli ti kuarto- agsangsangitda met. Ita, mailadawak a napateg ti maysa a tao- nangruna no isu ti pundasion ti pamilia, adut' mangay-ayat ken mangipatpateg kenkuana. "Kastanto ngata met no siak ti pumusay? Dung-awanak wenno sangitannakto kadi met ti asawak ken ti anakko, wenno dagiti gagayyem ken makaam-ammo kaniak?" Dagitoy ti agay-ayam a saludsod iti panunotko. Wen, diak maliklikan a di panunoten daytoy nupay ammok- matayakto met a kas iti amak.

Naipakaammo ngarud nga insigida ti napasamak kada ading ken ti inak iti Hawaii. Nagawidda iti Filipinas agraman ti asawa ni ading. Naimansayag ti bangkay ti amak iti agarup dua a lawas ket kalpasanna, naitabon...

Awan ti naaramidak kadagidi nga aldaw tapno masalbarko pay ti biag ti amak. Saanen a maibabawi pay ti nakasaganan a gasatna. Uray dagiti agkakalaing a dodoktor, awan ti maaramidanda. Ngem impaayannakami ketdi iti kappia- iti panunotmi a sangkapamilliaan.

Pinampanunotko iti nabayag bassit a tiempo, inaramidko met amin a kabaelak...amin a pamuspusan. Ket idi pimmusayen, awan ti pakabasolak- awan ti nagkurangak. Ngem agsansanaang pay laeng ti pusok saan a gapu iti ipupusayna no di ket kadagiti naimbag a naaramidanna iti pamilia. Pudno, maikawakaminto kenkuana- dagiti panursurona, ti ayatna, ti pammategna- ken di maited ti asino man wenno di magatadan daytoy. Ammo ti amak nga ay-ayatek ken ipatpategko isuna.

Ita, no adda sangkabassit a kamali wenno biddutko, kayatko nga aturen daytoy iti amin a kabaelak. Diak yuray ti sabali a bigat ta diak kayat a mainayon ti problemak ita iti problemak no bigat. Sabali ita, sabali no bigat. Wen, nakaadalak kadagitoy a nagbiddutak, "ti dumawat ti pammakawan, ti mangsolbar kadagiti susik ken ti mangipateg ti masakbayan." Nasursurok ti umawag iti kaasi ti Apo.

Ammok a diak mapunasen dagiti nagbalin a kamalik, addada iti panunot, ngem nupay kasta, diak malagipen no adda met kamali a naaramid ti amak- ketdi, nairamandan a napukaw, naikuyog kenkuana iti ipupusayna, iti tapok a naggapuanna. Ti ketdi nagbati kadakami ket ti kinaimbagna unay iti pamilia. Maipagpatpatangsit nga ama. Dayawek unay nupay saan a perpekto- perpekto ketdi kas maysa nga ama a nangidalan iti pamilia. Maysa a pagulidanan. Ket pudno, daytoy ti kapintasan nga aramiden...*